گروه فرهنگ و ارتباطات

 

معرفی گروه

فرهنگ و ارتباطات، یکی از حوزه های مطالعاتی میان رشته ای در علوم اجتماعی است که با پرداختن به جنبه های کاربردی علوم ارتباطات اجتماعی، جامعه شناسی، انسان شناسی، روان شناسی و مطالعات فرهنگی، به سیاستگذاری فرهنگی در عرصه ها و نهادهای مختلف اجتماعی می پردازد. یکی از مهم ترین و موثرترین این نهادها، نهاد رسانه های جمعی است. امروزه رشد و گسترش رسانه های جدید مانند ماهواره ها و رسانه های اینترنتی و همین طور تاثیراتی که بر نظام ارزشی و فرهنگ جامعه داشته اند، توجه به لزوم سنجش نیازهای ارتباطی و خواسته‌های مخاطبان برای تولید محتوای رسانه ملی به منظور جذب و حفظ مخاطب در کنار افزایش امکان رقابت با رسانه های خارجی و حضور موثر در جریان بین المللی ارتباطات و اطلاعات، توجه اندیشمندان و مسئولین را به این حوزه از دانش میان رشته ای جلب نموده و از همین رو، جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبائی را بر آن داشته تا به تاسیس گروهی با عنوان  «فرهنگ و ارتباطات» و با زمینه تخصصی «فرهنگ و رسانه» اقدام نماید.

 

ضرورت فعالیت گروه

واردات بی رویه و گریز ناپذیر کالاهای فرهنگی و ارتباطی از غرب و ورود تحمیلی رسانه های جدید و مشارکت اجباری و ناگهانی کشورهای در حال توسعه ای همچون ما در جریان بین المللی ارتباطات و اطلاعات با کمترین توان کنترل، منجر به تسریع ارتقاء سطح فرهنگ مادی و عقب ماندن فرهنگ معنوی از آن گشته و تاخر فرهنگی شدید را بر کشور عارض نموده است. وجود چنین وضعیتی، لزوم انجام پژوهش هایی برای رصد و علت یابی آن و ارائه سیاست هایی برای بهبود شرایط و حل مسائل فرهنگی در حوزه رسانه ها را به روشنی نشان می دهد.

از همین رو، گروه پیشنهادی در جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبائی، به دنبال آسیب شناسی و مطالعه مسائل موجود در فرآیند «ارتباطات موثر» در سطح «ارتباطات جمعی یا رسانه ای» و بررسی پیامدهای فرهنگی آن، در جهت ارتقاء کیفی سیاستگذاری های رسمی در این حوزه است. تلویزیون، رادیو، سینما، روزنامه‌ها، مجلات، کتابها، به علاوه رسانه های جدید نظیر ماهواره، فیلم های ویدئویی و رسانه های اینترنتی و حتی تابلوهای آگهی شهری و جاده ای، همه در زمره این رسانه ها می گنجند.

 محتوا و فرم فعالیت گروه

بدین ترتیب می توان «محتوای پژوهش» های مورد نظر گروه در فضای ارتباطات رسانه ای را در سه بعد و همچنین، «ساختار صوری» این تحقیقات را از سه چشم انداز کلان، مد نظر قرار داد.

الف) ابعاد محتوایی پژوهش ها:

1. تولید محتوای ارتباطی (به اختصار، پیام)

2. توزیع پیام

3. مصرف پیام

حوزه تولید و توزیع پیام، به بررسی آن سر از طیف ارتباطات می پردازد که به تولید کنندگان و مدیران رسانه ها و بررسی نحوه عملکرد ایشان مربوط می شود و یا محتوای ارتباطی تولیدی و ارسالی را بررسی و تحلیل نموده و انواع پارازیت های ارتباطی در مسیر تولید تا انتقال و دریافت را شامل می شود. اما حوزه سوم، سوی دیگر طیف را مد نظر قرار می دهد و به مخاطبان، شناسایی و نیاز سنجی از آن ها پرداخته و فرآیند دریافت و الگوهای مصرف را مطالعه می کند.

ب) ساختار صوری پژوهش ها:

1. ارزیابی وضعیت موجود:

ارزیابی عبارتست از فرآیند سنجش جامع عملکرد دستگاه‌ها و اقدامات اجراییِ رسانه ای که در قالب عباراتی نظیر کارایی، اثربخشی، توانمند سازی و قابلیت پاسخگویی، در چارچوب اصول و مفاهیم مدیریت برای تحقق اهداف و وظایف سازمان و در قالب برنامه‌های اجرایی می باشد. رالف تایلر بنیان گذار این مفهوم در مدیریت، ارزیابی را وسیله ای جهت تعیین امکان دستیابی یک برنامه به هدف های ترسیم شده می داند. بدین ترتیب، هدفهای یک برنامه به تغییرات مطلوبی اشاره می کند که انتظار می رود در اثر اجرای برنامه در گروه هدف حاصل آید.

بنابراین ارزیابی وضعیت موجود حال و هوای ارتباطی در کشور از دریچه تاثیر و تاثرات رسانه های ارتباط جمعی داخلی و خارجی، یکی از ساختارهای کلان پژوهشی گروه را تشکیل داده و مقدمه ای برای اجرای پژوهش هایی با ساختارهای دیگر خواهد بود.

2. آسیب شناسی:

مطالعات آسیب شناسی در حوزه «مشکلات فرهنگی و ارتباطی» در مسائل رسانه ای، پس از یا همزمان با ارزیابی شرایط موجود، به آن دسته از وضعیت ها و شکل های رفتاری می پردازد که کارکرد نهاد رسانه را تقلیل می دهند و باعث آسیب رسانی به افراد و گروه های اجتماعی، هم در خود سازمان های رسانه ای در میان تولید کنندگان و هم در بین مخاطبان آن ها می شوند.

از این منظر، ویژگی مشترک در بین همه این مشکلات فرهنگی رسانه ای، از یک سو در منابع ساختاری و از سوی دیگر در منابع اجتماعی دیده می شود که تحت عناوینی مثل آسیب شناسی اجتماعی، بی نظمی اجتماعی، از خود بیگانگی و استثمار، توزیع نابرابر منابع و قدرت یابی هنجاری تعریف می گردد. ناهمخوانی بین استاندارد های فرهنگی، هنجارها یا ارزش ها با موقعیت های واقعی زندگی اجتماعی، پدیده ایست که از این منظر منجر به پیدایی مشکل می گردد.

بر همین اساس، مطالعات آسیب شناسانه در زمینه رسانه و فرهنگ، در دو بخش «رصد گری اجتماعی» برای تبیین دقیق وضعیت موجود و «علت یابی» آن را برای ارائه راهکارهایی در جهت ارتقاء و بهبود وضعیت، در دستور کار قرار دارد. از چنین رهگذریست که  ارزیابی و آسیب شناسی پیام های رسانه ای، تنها به «تولید» و «توزیع» و «مصرف» آن ختم نمی شود؛ بلکه به ارزیابی «تاثیرات» کوتاه مدت و بلند مدت پیام هایی که توسط افراد، سازمان ها و نهادهای مختلف و با وساطت رسانه های ارتباط جمعی، در اختیار مخاطبان قرار می گیرد نیز می پردازد.

3. سیاستگذاری برای دستیابی به وضعیت مطلوب:

نوع دوم ساختار پژوهش های گروه پیشنهادی در زمینه فرهنگ و رسانه را مطالعات «سیاستگذاری» در آن تشکیل می دهد که عبارت است از مطالعه روابط قدرت و فرهنگ در راستای اثرگزاری در عرصه های «عمومی» و «خصوصی» یک جامعه به کمک رسانه ها و به منظور مشکل‌یابی و مسئله‌شناسی یا شناخت مشکلاتی که در عرصه عمومی وجود دارد و رفع آنها مستلزم اقدام اقتدار عمومی است. بدین ترتیب، پژوهش هایی با هدف شناسایی مسائل عرصه عمومی و ارائه سیاست هایی برای اقدام اثربخش از جانب رسانه های ارتباط جمعی در قبال آن ها و در راستای ایجاد تغییرات هدفمند و مطلوب، مورد نظر خواهند بود.

چنین مطالعاتی دو وجه را شامل می شود: 1) مطالعه سیاستگذاری درون سازمان های رسانه های ارتباط جمعی در جهت شناسایی وضعیت موجود و مسائل آن و نهایتا بهبود عملکرد این سازمان ها؛ 2) مطالعه سیاستگذاری در بیرون از سازمان های مذکور، با توجه به سازوکارهای اثرگذاری به کمک رسانه ها برای ایجاد تغییرات مطلوب. بر همین اساس، سیاستگذاری فرهنگی، فرآیند شناسایی وضعیت دو عرصه فوق در یک جامعه از یک سو و تصمیم گیری برای برنامه ریزی و اثر گزاری نهاد قدرت بر این دو عرصه است. بدین ترتیب، سازمان های فرهنگی که ابزارهای فرهنگی یک جامعه را در دست دارند، جایگاه خود را بر همین اساس در داخل نهاد فرهنگ یک جامعه یا بیرون از آن پیدا می کنند.

بدین ترتیب، گروه فرهنگ و ارتباطات با اتخاذ چنین منظری در مبانی سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و رسانه ای و با اقبال به استراتژی‌های سیاستگذارانه ای نظیر 1- شناخت هویت ملی و فرهنگی، 2- کارایی عنصر فرهنگ در حیات بشری، 3- توان رقابت فرهنگ با سایر فرهنگ‌ها، 4- رابطه فرهنگ با آموزش و تمدن و 5- رابطه فرهنگ با تغییر و تحول، ضمن تکیه بر نتایج پژوهش های صورت گرفته در این حوزه، به سیاستگذاری فرهنگی و ارتباطی نیز در جهت بهبود وضعیت موجود دست می زند.

 

 

طرح­های پژوهشی گروه تاکنون

عنوان طرح	مدیر و همکاران	کارفرما / مرجع تصویب	شروع	پایان
زمینه یابی و مسئله شناسی حوزه فرهنگ و ارتباطات در ایران	محمدعلی شاکری- مهری سادات موسوی	دفتر مرکزی جهاددانشگاهی	دی 1393	تیر 1395
سنجش انتظارات مردم از رهبری نظام جهموری اسلامی ایران در حوزه مسائل فرهنگی و ارتباطی	محمدعلی شاکری- مهری سادات موسوی	دفتر مطالعات انقلاب اسلامی	اردیبهشت 1394	بهمن 1394
ارزیابی کیفیت و اثربخشی برنامه های کتابخانه و موزه ملی ملک	زهره شاه‌قاسمی- محمدعلی شاکری	موسسه فرهنگی موزه و کتابخانه ملک	مهر 1396	بهمن 1396
برگزاری 360 کارگاه خانواده سالم (دو جلسه سواد رسانه ای + یک جلسه مهارت های ارتباطات موثر)	مهری سادات موسوی - محمد علی شاکری- زهره شاه قاسمی	شهرداری تهران	مهر 1395	خرداد 1396
ارزیابی محصولات فرهنگی و رسانه‌ای معاونت تبلیغات و ارتباطات آستان قدس رضوی (فاز اول)	محمدعلی شاکری– زهره شاه‌قاسمی	آستان قدس رضوی	بهمن 1396	...

فعالیت­های علمی گروه تاکنون

 

 

 

کتاب‌ها