قطع وزیری چیست؟
قطع وزیری یکی از معروف‌ترین قطع‌های استاندارد کتاب در ایران است. قطع کتاب اندازه‌های استانداردی دارد و براساس محاسبات فنی و طبق تجربه می‌شوند. قطع وزیری که معمولا برای کتاب‌های علمی و نظری مورد استفاده قرار می‌گیرد از جمله همین قطع‌های استاندارد است که کاربردهای زیادی در صنعت چاپ دارد. در ادامه این مطلب به بررسی قطع وزیری می‌پردازیم و کاربردهای آن را بررسی می‌کنیم.
قطع وزیری کتاب چیست؟
کتاب‌ها برای استفاده آسان‌تر در اندازه‌های استانداردی چاپ می‌شوند. این اندازه‌ها در ایران نام‌های مختلفی دارند که قطع وزیری کتاب یکی از آن‌ها است. از قطع وزیری برای چاپ کتاب‌های علمی و دانشگاهی استفاده می‌شود و در خارج از ایران آن را با نام Medium Octavo می‌شناسند. قطع وزیری را می‌توان مرسوم‌ترین قطع در بین اندازه‌های استاندارد چاپ کتاب دانست. از لحاظ قدمت نیز قطع وزیری بعد از قطع سلطانی، دومین قطع استاندارد چاپ کتاب است که به صورت گسترده در قرون وسطا مورد استفاده قرار گرفت. اندازه مناسب، استفاده راحت و هزینه مقرون به صرفه از مزایای استفاده از قطع وزیری است.
اندازه قطع وزیری چقدر است؟
بر اساس قطع‌های استاندارد کتاب در ایران اندازه قطع وزیری کتاب ۲۳.۵ * ۱۶.۵ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. این تقریباً برابر با استاندارد بین المللی Medium Octavo است. ابعاد استاندارد در نظر گرفته شده برای Medium Octavo، به طور دقیق ۲۳۴.۹۵ * ۱۶۵.۱ به میلی‌متر است. البته در بعضی از موارد ممکن است اندازه ۲۴ * ۱۷ را برای ساده شدن کار در نظر بگیرند. با این حال به طور کلی قطع وزیری از لحاظ اندازه نزدیک به ابعاد استاندارد کاغذ B5 است. به همین دلیل برای شیت بندی قطع وزیری از کاغذ ۷۰*۵۰ استفاده می‌شود.
تاریخچه قطع وزیری کتاب
بررسی تاریخچه قطع کتاب با تاریخچه به وجود آمدن قطع وزیری گره خورده است. در قرن ۱۵ فردی به نام آلدوس منوتیوس که یک دانشور و آموزگار ونیزی بود، در سن ۴۰ سالگی اقدام به تأسیس انتشارات آلدینه در ونیز کرد. منوتیوس به عنوان یک چاپخانه دار و ناشر تصمیم گرفت که اندازه‌های مشخصی را برای چاپ کتاب در نظر بگیرد. در آن زمان قطع سلطانی تنها قطع شناخته شده کتاب بود. اما به منوتیوس متوجه می‌شود کتاب‌هایی که در قطع سلطانی به چاپ می‌رسند، اندازه بسیار بزرگی دارند و از لحاظ وزن نیز سنگین هستند. در نتیجه خواندن آن‌ها ساده نیست. منوتیوس قطع وزیری را به جای قطع سلطانی پیشنهاد کرد تا کتاب‌هایی با قابلیت جا به جایی و نگهداری راحت‌تر به چاپ برساند.
قطع وزیری در صنعت چاپ چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
قطع وزیری در صنعت چاپ کاربردهای فراوانی دارد و به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای ساخت یک ورق ۲۴*۱۷ که قطع وزیری محسوب می‌شود، بهترین کار استفاده از فرم چاپی ۷۰*۵۰ است. اگر فرم چاپی ۷۰*۵۰ را یک بار تا کنیم به ابعاد ۳۵*۵۰ می‌رسیم. در صورت تا کردن مجدد ابعاد ورق ۳۵*۲۵ خواهد بود (قطع رحلی). با تا شدن برای بار سوم ابعاد ورق به دست آمده ۲۵*۱۷.۵ خواهد بود که با یک برش کوچک قطع ۲۴*۱۷ از آن به وجود می‌آید. معمولا برش آخر در هنگام صحافی کتاب یا قبل از آن انجام می‌شود.
تنظیمات قطع وزیری در Word
برای استفاده از قطع وزیری در ورد ابتدا باید اندازه صفحه را به میلی‌متر تغییر دهید. برای این کار از نوار منو گزینه File را انتخاب می کنیم. حالا وارد Options شوید. در پنجره باز شده روی Advanced کلیک کنید. به پایین صفحه اسکرول کنید تا در بخش Display گزینه Show measurements in unit of را مشاهده نمایید. در باکس رو به روی این گزینه می‌توانید اینچ، سانتی‌متر، میلی‌متر و … را به عنوان واحد استاندارد صفحه خود انتخاب کنید. این گزینه را روی Milimeters قرار دهید و روی OK کلیک کنید.
حالا باید برای تنظیم قطع وزیری در ورد وارد سربرگ Layout شوید. گزینه Size را انتخاب کرده و روی More Paper Sizes کلیک کنید. حالا در پنجره باز شده Width یا عرض را روی ۱۶۵ و Height را روی ۲۳۵ تنظیم کنید. در نهایت با کلیک روی OK سایز صفحه شما به اندازه قطع وزیری تغییر خواهد کرد. ما در صفحه آرایی کتاب از این روش برای تعیین اندازه کتاب پیش از چاپ استفاده می‌کنیم.
مقایسه قطع وزیری با سایر قطع‌های کتاب
از لحاظ اندازه قطع وزیری در میان دو قطع بسیار پر کاربرد رحلی و رقعی قرار می‌گیرد. قطع رحلی که بزرگتر از قطع وزیری است دارای اندازه ۲۵*۳۵ است. این قطع برای کتاب‌های کمک آموزشی، پایان نامه‌ها، مجلات و کتاب‌های نفیس عالی است. آمریکایی‌ها به قطع رحلی Imerial Octavo می‌گویند. معمولاً صفحه آرایی در سایز رحلی بسیار ساده‌تر است و دست طراحان برای استفاده از نقاط طلایی در صفحه برای جلب توجه مخاطب بازتر خواهد بود.
قطع رقعی، قطع کوچکتر از وزیری است که برای کتاب‌های داستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابعاد قطع رقعی ۲۲.۵*۱۵ است که همانند قطع رحلی برای صفحه آرایی کتاب و استفاده از تصاویر بسیار مناسب است. برای کتاب‌های داستان با تعداد صفحات کم از این قطع استفاده می‌شود.